terug naar de vorige pagina

Na twintig jaar slapen wakker worden in een veranderde stad. Dat leidt tot de vraag: Ben ik nog wie ik ben? Aan die allegorie van Washington (1819) refereerde drs Pieter Zevenbergen tijdens het Jaardiner van de EAV, mild ironisch aandacht gevend aan veranderingen in de universitaire wereld. Zo'n negentig afgestudeerden en stafleden van de Erasmus Universiteit schoven op 2 september aan tafel in de Koninklijke Roei- en Zeilvereeniging 'De Maas': elkaar weer treffend in een 'Rotterdamse' sfeer, kennis op peil brengend van universiteit en Algemene Rekenkamer.

Het universitair terrein kent heel wat intrigerende punten voor de voorzitter van het Trustfonds van de EUR (afgestudeerd in 1969). Hij noemde er enkele:
- Nederlandse universiteiten hebben in het algemeen bij de regering aan populariteit ingeboet. De verhouding is soms zelfs gespannen. Nu gaan zij op zoek naar allianties.
- De houding van de student is veranderd. Hij/zij wil meer hapklare brokken - de bachelor/master-structuur zal menigeen goed uitkomen. Het gevaar is niet uitgesloten dat de universiteit een veredeld hbo-instituut wordt.
- Loopbaanperspectieven van afgestudeerden veranderen - een jaar vrijaf nemen is niet ongebruikelijk. Men neemt gemakkelijker afstand van de eenmaal ingeslagen weg.
- Nieuwe technologie�n waren zo veelbelovend voor het onderwijs. Op-afstand-leren zou het gaan maken. Hoe weinig echter is op dat gebied nog van de grond gekomen? (Doelend op plannen van de EUR) 'Het lijkt me een verkeerde strategische beslissing om dan nu nog een nieuw gebouw neer te zetten.'

Hoog College van Staat
Bestuurskundige en EAV-lid Zevenbergen was natuurlijk vooral gastspreker in 'De Maas' om te praten over de Algemene Rekenkamer, het onafhankelijke Hoog College van Staat waarvan hij lid is. Het dient om de democratische rechtsstaat goed te laten functioneren. In het bijzonder gaat het dan om het toetsen en verbeteren van het rechtmatig, doelmatig, doeltreffend en integer functioneren van het Rijk en verwante organen. Rechtspositie, taken en bevoegdheden zijn bij wet geregeld. De Tweede Kamer benoemt de collegeleden. 'Rotterdam is in de meerderheid', meldde hij vrolijk, doelend op het overwicht in het drie leden tellende bestuur, geleid door drs Saskia J. Stuiveling, net als hij afgestudeerd in de Maasstad. De Tweede Kamer is de belangrijkste klant. Deze, maar ook de regering, kan de Rekenkamer verzoeken een onderzoek in te stellen. Maar zij kunnen daartoe geen opdracht geven - het college is tenslotte onafhankelijk.

Rechtmatigheid
Zo toetst het de overheidsfinanci�n op rechtmatigheid en doelmatigheid en rapporteert daarover aan de Tweede Kamer. Bij rechtmatigheid wordt bekeken in hoeverre de uitvoering van een activiteit in overeenstemming is met de betreffende begrotingswet. Zevenbergen gaf een voorbeeld: Als zo'n wet aangeeft dat voor tolpoorten x miljoen beschikbaar is terwijl de werkelijke kosten vervolgens het 20-voudige zijn, is sprake van onrechtmatige uitgaven. 'Als je daarover rapporteert heb je een buitengewoon ontevreden minister tegenover je. Nu zit in een begrotingswet altijd een stukje elastiek, een marge van bv. 10%. Kom je daarbuiten dan is er iets mis. U begrijpt, onze rapporten worden niet door iedereen op prijs gesteld.'

Doel en middelen
Bij doelmatigheid wordt onderzocht of het beoogde doel ook wordt bereikt en via de kortste weg. Dus: Is er een redelijke afstemming tussen doel en middelen? Zevenbergen: 'Vaak is dat niet in orde. Zo vroeg de Informatie Beheer Groep betrokkenen het hemd van het lijf. Die informatie werd netjes opgeslagen in computerbestanden. Wie dan vroeg 'wat gebeurt er met die informatie?' kreeg als antwoord: 'vrijwel niets'. Op de vraag 'is de minister ge�nformeerd?' volgde een duidelijk 'nee' - de informatie werd onder de pet gehouden. U begrijpt: al weer een vriend minder. Nu zijn we voor het leven benoemd, dus de gevolgen vallen wel mee.'

Rapportage van de bevindingen van de Rekenkamer stelt de Tweede Kamer in staat actie richting minister te ondernemen. Zelf kan het college geen veranderingen bewerkstelligen, op ��n uitzondering na: via een schaars gebruikte bezwaarprocedure. Als een minister in strijd met de regels handelt of onregelmatigheden in de administratie laat voortbestaan wordt deze in eerste instantie gevraagd om een verbeterplan. Als het probleem blijft wordt in het uiterste geval de bezwaarprocedure voortgezet door middel van een indemniteitswet. In zo'n wet vraagt de minister het parlement om de verplichtingen, uitgaven of ontvangsten, ondanks het bezwaar van de Rekenkamer, toch goed te keuren. Het is dan aan het parlement het wetsvoorstel al dan niet aan te nemen.

Een van de lopende bezwaaronderzoeken betreft de Koninklijke Marechaussee, belast met de bewaking van de Schengen-grenzen. Zevenbergen: 'Zeker, een zware taak. Maar als de administratieve organisatie van geen kanten deugt, heeft dit onderdeel wel een probleem. Als je niet kunt zien welke uren waaraan besteed zijn, weet je ook niet wat je aan het doen bent.' Een belangrijke dag voor het parlement is - of zou moeten zijn - de derde woensdag in september. 'Het is dan verantwoordingsdag, maar men heeft er gehaktdag van gemaakt. Dat past een beetje in de Nederlandse cultuur: de politiek kijkt liever naar voren en niet naar wat allemaal is aangericht door de ministeries.'

Kennisoverdracht
Ook integriteit behoort tot het werkterrein van de Algemene Rekenkamer. Zevenbergen: Het toezicht daarop is lang niet altijd in voldoende mate gewaarborgd. Voorbeeld: de aanleg van de HSL en de Betuwelijn. 'Er staan te veel mensen alleen op post, terwijl je weet hoe belangrijk het is dat vier ogen meekijken.'

Wie controleert dit Hoge College van Staat? Antwoord: de Tweede Kamer. 'De ultieme macht ligt tenslotte bij de gekozen volksvertegenwoordigers. We kijken dus hoeveel aandacht onze rapporten krijgen. We zorgen on speaking terms te blijven, en speciaal met de commissie voor de Rijksuitgaven van de Tweede Kamer. Met kritiek gaan we verstandig om.' De Rekenkamer is een merkwaardig instituut waarin weinig met anderen over de wijze van werken kan worden gepraat. Zevenbergen: Daarom proberen we als zusterorganisaties in diverse landen elkaar de maat te nemen - een systeem van intercollegiale toetsing. Ook is er solidariteit met collega's in landen in ontwikkeling: we zorgen voor kennisoverdracht aan kandidaat-leden van de Europese Unie en Derde Wereldlanden. Vreemd voor hen is vaak dat men een budget in een begrotingswet moet vastleggen of dat een rekenkamer onafhankelijk moet zijn.

In dat verband vertelde de gastspreker over het bezoek aan zijn collega in Jemen. Die bleek benoemd door zijn oom, de prime minister. Dat een neef van de Nederlandse minister-president geen enkele kans op zo'n functie zou maken was voor de collega in Jemen volstrekt onbegrijpelijk: 'Het is toch je familie!'